Ιστορία του Δήμου

Η Ιθάκη το νησί πατρίδα του Οδυσσέα θεωρείται ένα από τα πιο γνωστά νησιά της Ελλάδας όχι στα σημερινά χρόνια αλλά από την αρχαιότητα και τη μυθολογία. Ο Όμηρος με τα έπη του άφησε βαριά κληρονομιά και πολλή δουλειά σε ξένους και Έλληνες επιστήμονες που ασχολούνται χρόνια με το έργο αυτό. Βεβαίως εκτός από τον Όμηρο με την Οδύσσεια αναφορές υπάρχουν και από άλλους παλαιότερους συγγραφείς όπως ο Ακουσίλαος που λέει ότι ο Ίθακος, ο Νήριτος και ο Πολύκτωρ ήταν οι τρεις γιοι του Βασιλειά Πτερελάου που καταγόταν από τον Δία. Η σύζυγος του Οδυσσέα ήταν η Πηνελόπη κόρη του βασιλειά Ικάριου και της Πολυκάστης. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρουσίγουρα δεν θα μπορούσαν να γραφτούν σ ένα περιορισμένο χώρο. Είναι όμως τα δύο έργα του μεγάλου ιστορικού που έκαναν γνωστά παγκόσμια την ιστορία αυτού του τόπου. Είναι τα έργα που ενώ πέρασαν αιώνες κατακτητές διάφοροι στο νησί άφησαν αναλλοίωτα, ονόματα και τοπωνύμια ως τις μέρες μας. Είναι τα έργα έπη του Ομήρου που αποδεικνύουν ότι η Ιθάκη είναι η πατρίδα του Οδυσσέα.

Η Ιθάκη κατοικήθηκε από την Νεολιθική περίοδο (4000-3000 π.Χ.),όπως μαρτυρούν τα ευρήματα από τις ανασκαφές στην Σπηλιά του Λοΐζου και στα Πηλικάτα. Η Οδύσσεια κατά τους μελετητές αρχίζει το 1174 π.Χ. με την άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη μετά την δεκάχρονη περιπλάνησή του. Αναφορές γίνονται στη Οδύσσεια για τα μέρη που έδρασε, όπως η Σπηλιά του Ευμαίου και το Σπήλαιο των Νυμφών. Τον Οδυσσέα που βασίλεψε μέχρι τον θάνατό του, τον διαδέχτηκε ο γιος του Τηλέμαχος.

Από το 1000-800 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Δωριείς και μετά από τους Κορινθίους μέχρι το 180 π.Χ. που την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι.

Οι Ρωμαίοι παρέμειναν στο νησί μέχρι το 394 μ.Χ.  όπου οι περισσότεροι κάτοικοι ζουν στα βόρεια του νησιού. Από το 394 μ.Χ. η Ιθάκη περιέρχεται στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία,όπου καθιερώνεται η Χριστιανική λατρεία και κτίζονται εκκλησίες και μοναστήρια.

Το 1185 το νησί κατακτήθηκε από τους Νορμανδούς και στη συνέχεια περνάει στα χέρια των Ορσίνι το 1204, των Τόκων το 1357 και στη συνέχεια στους Τούρκους το 1479 που το λεηλάτησαν και σκότωσαν τους πιο πολλούς κατοίκους. Η τουρκική κατοχή κράτησε μέχρι το 1503, που πουλήθηκε στους Βενετούς. Η Ενετοκρατία κράτησε μέχρι το 1797, όπου εγκαθιδρύεται η πρώτη Γαλλική κατοχή. Οι κάτοικοι της Παλαιοχώρας, της Ανωγής και της Εξωγής πληθαίνουν και το Βαθύγίνεται η πρωτεύουσα του νησιού. Το 1799 τα Ιόνια νησιά καταλαμβάνονται από τους Ρωσοτούρκους για μια μικρή περίοδο και επανέρχεται ατα χέρια των Γάλλων. Η Γαλλική κυριαρχία αν και μικρής διάρκειας επέδρασε θετικά στους κατοίκους των  νησιών του Ιονίου. Τα νέα κοινωνικά δόγματα, οι αρχές περί ελευθερίας και ισότητας της Γαλλικής επανάστασης ζωογόνησαν το αίσθημα της ελευθερίας και της πατρίδας στις ψυχές των Επτανησίων.

Το 1809 αρχίζει η περίοδος της Αγγλοκρατίας και ιδρύεται το ανεξάρτητο κράτος ‘Ενωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων’ και κυβερνάται συνταγματικά από την Ιόνιο Βουλή. Το ενδιαφέρον για την Ομηρική Ιθάκη αναζωπυρώνεται, η οικονομία προοδεύει και η κοινωνική ζωή αναβαθμίζεται. Στις 21 Μαϊου 1864 το ριζοσπαστικό ρεύμα και η διεθνής πολιτική κατάσταση οδήγησαν στην ένωση των Εφτανήσων με την Ελλάδα.

Στη νεώτερη ιστορία ιδρύεται παροικία Ιθακησίων στην Ρουμανία και το νησί εκσυγχρονίζεται με την είσοδο του 20ου αιώνα. Κτίζονται δημόσια κτήρια, ανοίγονται δρόμοι, λειτουργεί εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού στο Βαθύ το 1923, η ναυτιλία του νησιού αναπτύσσεται και η πνευματική ζωή ζωντανεύει. Το 1953 όμως το νησί χτυπιέται από τον μεγάλο σεισμό και μεγάλο μέρος των οικισμών και των χωριών καταστρέφεται. Με την βοήθεια του κράτους τότε και των Ιθακησίων μεταναστών  η ανοικοδόμηση άρχισε με επιτυχία.

Ιστορικό Αρχείο Ιθάκης

Το αρχειακό υλικό του Ιστορικού Αρχείου Ιθάκης απαρτίζεται από 1.500.000 περίπου έγγραφα που καλύπτουν μια ιστορική περίοδο από τις αρχές του 17ου αιώνα. Δεν πρόκειται για κάποιο «μεγάλο αρχείο», αλλά έχει μία ιδιαιτερότητα που αξίζει να προσεχτεί. Έχει το προνόμιο να είναι από τα πληρέστερα –αν όχι το πληρέστερο- από τα Τοπικά Αρχεία των Ιονίων νήσων. Η πληρότητα αυτή και η διαφύλαξή του μέσα στο πέρασμα τόσων αιώνων και σε συνθήκες ιδιαίτερα δύσκολες (πολιτειακές μεταβολές, ταραχώδεις πολιτικές περίοδοι, πόλεμοι, σεισμοί ) οφείλεται αποκλειστικά σχεδόν στην αυξημένη ιστορική και πολιτιστική συνείδηση των Θιακών. Το πλούσιο αυτό υλικό ύστερα από έναν πρώτο διαχωρισμό και εργασία που έγινε την τελευταία δεκαετία υπό την επιστημονική εποπτεία του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, χωρίζεται στις ακόλουθες ενότητες. α) Αρχείο Διοικήσεων (Αρχείο Βενετικής Διοίκησης, Αρχείο Διοικήσεων της εικοσαετίας 1797-1817, Αρχείο Διοίκησης του Ελληνικού κράτους).  β) Αρχείο Νοταριακό.  γ) Αρχείο Ληξιαρχικό.  δ) Αρχείο Εκκλησιαστικό.

Ανασκαφές και Ευρήματα

Στην Ιθάκη, καθώς έλεγε ο αρχαιολόγος Νικόλαος Κυπαρίσσης, οι ανασκαφές ήταν πάντα μικρές σε κλίμακα, αντίθετα με τις φιλολογικές εργασίες οι οποίες υπήρξαν σπουδαίες.

Σύμφωνα με την μελέτη του 1927, από τον Πανεπιστημιακό καθηγητή Απόστολο Αρβανιτόπουλο, πρώτος το 1678 ο PALMIER DE GRENTESMENIL είχε εξερευνήσει την Ιθάκη. Επιστημονική εξερεύνηση -καθώς ο ίδιος σημειώνει – όπως και καποιες ανασκαφές είχαν κάμει ο GELL με τους DADWELL και RAIKES πολύ αργότερα, γύρω στα 1804-1806, με τη διαφορά ότι αυτοί εγνωμάτευσαν αρκετά εσφαλμένα την Ομηρική γεωγραφία πάνω στο ίδιο το νησί της Ιθάκης. Και μόνο ο ΜΑRTINO DEAKE, ο οποίος γνώριζε άριστα ελληνικά και λατινικά, έθεσε την πόλη του Οδυσσέα στα βόρεια του νησιού -καθώς σημειώνει ο Αρβανιτόπουλος- στην σωστή θέση της.

Ο ίδιος αναφέρει ότι στην Ιθάκη υπήρχαν ναοί της Αθηνάς, της Ήρας και της Αρτέμιδας, χωρίς να περιγράφει την τοποθεσία. Της Αρτέμιδας το ναό έφεραν στο φώς οι ανασκαφές της BENDON, στον Αετό, της Αθηνάς, συμπεραίνουμε μήπως βρισκόταν στην περιοχή Καθαρά, όπου και η ονομασία από την Αθηνά Παρθένο. Της Ήρας, τα μόνα ίχνη λατρείας προς αυτήν βρέθηκαν στο σπήλαιο Λοΐζου, που όμως ήταν λατρευτικό άντρο και όχι ναός. Ο Αρβανιτόπουλος επίσης περιγράφει ένα ωραιότατο περιδέραιο που είχε βρεθεί σε τάφο χρυσό, λαμπρώς κεκοσμημένον δι΄ημιπολίτιμων λίθων, μετά εγγλύφων παραστάσεων και επιγραφών, το οποίον ευρίσκεται εις την κατοχήν του Άγγλου FIOTT LEE. O SCHLIMANN, ανέσκαψε δοκιμαστικά το 1868 και για δεύτερη φορά το 1878, όπου ανακάλυψε την μετά τους Δωριείς και τους Κορίνθιους ακμή της Ιθάκης, δεν τρίτωσε όμως για κάτι ουσιαστικότερο τις ανασκαφές γιατί στο μεταξύ έφυγε από τη ζωή. Βέβαια, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το 1811 – 1814 ανασκαφές είχαν γίνει και από το Διοικητή του νησιού GUITERA, αφού λεηλάτησε -σύλησε- 200 τάφους στον Αετό , έκανε τα σκεύη του τραπεζιού του χρυσά, από τα χρυσά αντικείμενα των ευρημάτων και πούλησε τα υπόλοιπα στο Λιβόρνο, εισπράττοντας 6.500 λίρες στερλίνες.

Το 1896 έφθασε στην Ιθάκη ο DORPFELD, όπου και έκαμε μία πρόχειρη αρχαιολογική έρευνα, ξανάρθε το 1900, μα έφυγε γρήγορα. Το 1905 έγιναν ανασκαφές από τον WOLLGRAFF και τον KOECOOP. Οι ανασκαφές αυτές έγιναν σε πολλά σημεία και τα σπουδαιότερα ευρήματα ήταν από τη Μελάνυθρο και τον Αετό. Ανασκαφές έγιναν το 1930 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή, με τον HERTLEY, όπου και ερευνήθηκαν ο λόφος των Πηλικάτων, το σπήλαιο Λοΐζου, η Σχολή Ομήρου και η περιφέρεια του Σταυρού. Ο HERTLEY περιγράφει ότι εις τα πέριξ του Σταυρού ανεκαλύφθει τεμάχιο τείχους του 4ου π.χ. αιώνα καθώς και νεκροταφείο στον άγιο Ηλία, εκεί που οι νεκροί εναπετείθεντο επί κυρτών τούβλων και εσκεπάζοντο δι ομοίων. Επίσης, προστέθει, ότι στα Πηλικάτα η κατοίκηση διαπιστώνεται συνεχής, από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι του τέλους της Μυκηναικής περιόδου.

Στα Δεξιά, έγιναν επίσης το 1931-1933 ανασκαφές από τον Κωνσταντίνο Πεταλά, με την επίβλεψη του Νικολάου Κυπαρίσση και απεκαλύφθει μέρος του σπηλαίου στο οποίο έβγαλαν οι Φαίακες τον Οδυσσέα κοιμισμένο. Ευρέθηκε, δε, το στόμιο του σπηλαίου κατεστραμμένο από ρωμαϊκές λατομικές εργασίες, αλλά ο μυχός, βάθους 12 μέτρων, ήταν ανέπαφος.

Περιγράφεται ως ‘εις θαυμάσιος κευθμών’. Το σπήλαιο αυτό δίπλα στην άμμο, που σκεπάζει σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος, είχαν περιγράψει ο Αρτεμίδωρος, το 2ο π.χ. αιώνα και ο Πορφύριος, ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος, το 233 μ.Χ. ο οποίος είχε γράψει και εκτεταμένο κείμενο για ‘Το Οδυσσειακόν άντρον των Νυμφών’. Η BENDON, βέβαια, εξακολούθησε να ερευνά πριν και μετά τον πόλεμο του 1940 το νησί της Ιθάκης. Ο HERTLEY, σημειώνει σε άρθρο του το 1938, ότι  η θέσις των ανακτόρων του Οδυσσέα ήταν στο λόφο των Πηλικάτων, όπου και η μοναδική εν Ιθάκη θέσις δια φρούριο Μυκηναίου Βασιλέως, άλλη τοιαύτη δεν υπάρχει. Παράλληλα, περιγράφει ότι οι σωροί λίθων, ανακαλυφθέντες επί του λόφου Πηλικάτων, νοτίως του σπιτιού Βουλισμά, είναι λείψανα οικοδομημάτων που εστέκοντο κατά την περίοδον του πολέμου της Τροίας και εντός του βίου του Οδυσσέως. Η αρχαιολόγος BENDON, έχει περιγράψει εκτεταμένα τα ευρήματα στο σπήλαιο Λοίζου, το θραύσμα με την επιγραφή ‘Ευχήν Οδυσσεί’, τα μυκηναϊκά αγγεία, αλλά και τους περίφημους τρίποδες, τον έναν που πρώτος εύρηκε ο Δημήτριος Λοϊζος και δώδεκα που ευρήκε η ίδια. Στη θέση Τριλάγκαδα, επίσης, όπου είχε ανασκάψει η BENDON, έφερε στο φώς πολλά σημαντικά αντικείμενα μυκηναϊκής περιόδου, καθώς και ερείπια μεγάλης οικίας με θαυμάσια μωσαϊκά. Από περιγραφή του WOLLGRAFF, σε ευρήματα του σπηλαίου Λοίζου αναφέρονται και μερικά, ως πινάκιον κορινθιακού ρυθμού με χρωματιστή διακόσμηση, παριστάνουσα ζώα και πτηνά του 7ου π.χ. αιώνος. Επίσης, αγαλματίδιον εξ ελεφαντοστού, παριστάνον όρθιον άνθρωπο, περικυκλωμένον με χάλκινον σχοινίον, όπου πιστεύεται ότι πρόκειται για τον Οδυσσέα και πολλά ακόμη. Πρέπει αναμφίβολα να αναφέρουμε το όστρακο με τη γραμμική γραφή Α, το ανερμήνευτο μέχρι τις μέρες μας, που είχε βρεί ο HERTLEY σε βόθρο αποθέτη στο λόφο των Πηλικάτων το 1931 και το οποίο ερμηνεύτηκε στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα το 1989, από τον καθηγητή PAUL FAURE, ως εξής : Η νύμφη με έσωσε. Ιδού τι εγώ η Αρεδάτις δίδω εις τη θεά Ρέα 100 αίγας, 10 πρόβατα, 3 χοίρους.

Τα τελευταία χρόνια ανασκάπτει το νότιο τμήμα της Ιθάκης, στο διάσελο του Αετού, ο καθηγητής Σαράντης Συμεώνογλου, όπως και ψηλά πάνω από την αφαλάτωση στο σπήλαιο που λέγεται των Νυμφών. Στις έρευνές του επισημαίνει κατοίκηση από το 1400 π.χ. αλλά και μεγάλες καταστροφές από σεισμό του 373 π.χ.

Επίσης ανασκαφές κάνει στο βόρειο τμήμα της Ιθάκης η αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κα Λίτσα ΚΟΝΤΟΡΛΗ- ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, όπου από την περιοχή Προφήτη Ηλία -οικόπεδο Πατρικίου- σε κιβωτιόσχημο τάφο βρέθηκαν σημαντικά κτερίσματα, χρυσά και αργυρά, στη Μελάνυθρο ωραιότατα επίσης κοσμήματα χρυσά, καθώς και διάφορα ερείπια κτιρίων, πολυγωνικό τείχος και υπόγεια προϊστορική κρήνη. Ακόμα, ένα οικοδόμημα κυκλοτερές, του οποίου το ήμισυ περίπου βρισκόταν από χρόνια στην επιφάνεια του εδάφους.

Ανασκαφές Β.Ιθάκης

Ο τομέας αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπό την διεύθυνση της επίκ. Καθηγήτριας Λίτσας Κοντορλή-Παπαδοπούλου και του καθηγητή Θανάση Παπαδόπουλου, διενεργεί ανασκαφές στην βόρειο Ιθάκη από το 1994.

Στις τρείς Λαγκάδες, νότια του οικισμού Καλύβια, κοντά στον χώρο ανασκαφής της S. Benton, δοκιμαστικές τομές αποκάλυψαν λείψανα μυκηναϊκών οικιών.

Στον Σταυρό, ερευνήθηκαν δύο θέσεις. Στο οικόπεδο Πατρικίου, ανεσκάφη μεγάλος ελληνιστικός κιβωτιόσχημος χτιστός τάφος με τέσσερις καλυπτήριες πλάκες που έφεραν χαραγμένα τα γράμματα Α, Β, Γ, Δ. Περιείχε καύσεις νεκρών και πολύτιμα κτερίσματα (αργυρή φιάλη, χάλκινο κάδο, πινάκια, δαχτυλίδια και ένα αργυρό τριώβολο της Αχαϊκής Συμπολιτείας (165-150 π.Χ.). Στο οικόπεδο της Ερασμίας Ραυτοπούλου, αναγνωρίσθηκαν και ερευνήθηκαν δύο πύλες και τμήμα οχυρωματικού κυκλώπειου τοίχους.

Στα Πηλικάτα, έγιναν δοκιμαστικές τομές και επανεξετάσθηκε το Πρωτοελλαδικό τείχος, τμήμα του οποίου είχε αποκαλυφθεί και δημοσιευθεί από τον Heurtley. Η εξωτερική του πλευρά αποτελείται από ογκόλιθους και η εσωτερική του είναι γεμισμένη με μικρές ακόνιστες πέτρες. Επίσης, βρέθηκαν θεμέλια πρωτοελλαδικών αψιδωτών οικιών, ένα τείχος μήκους 31,50 μ. και αποστραγγιστικοί χτιστοί αγωγοί.

Στον Άγιο Αθανάσιο – Σχολή Ομήρου, ανατολικά του βόρειου χαμηλού όγκου του υπάρχοντος όρους και ΝΑ του χωριού Εξωγή, αποκαλύφθηκαν τμήματα ακροπόλεως χρονολογούμενης από τα προϊστορικά μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Περιείχε αρχαία κτήρια άνδηρα (=πλατειά επιφάνεια εδάφους) συνδεόμενα με λίθινα κλιμακοστάσια. Στα ανατολικά, υπάρχει υπόγεια προϊστορική κρήνη-δεξαμενή χτισμένη εκφορικά και όμοια με τις υπόγειες δεξαμενές των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Τα κινητά ευρήματα βρίσκονται στα Μουσεία Σταυρού και Βαθέως.

Το ακόλουθο κείμενο είναι από την επικ.καθηγήτρια προιστ.αρχαιολογίας πανεποιστημίου κ.Λίτσα Κοντορλή-Παπαδοπούλου:

ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ Β.ΙΘΑΚΗ -2001

Συνεχίστηκε για όγδοη περίοδο η ανασκαφική έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στην Β.Ιθάκη υπό την διεύθυνση της υπογραφομένης με μικρή χρηματοδότηση του πανεπιστημίου, του δήμου Ιθάκης και πολιτιστικών φορέων του νησιού. Στην ανασκαφή, που διήρκεσε τέσσερις εβδομάδες (9.7-12.8) συνεργάστηκαν ο καθηγ.Αθ.Παπαδόπουλος και διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες και φοιτητές του πανεπιστημίου Ιωαννίνων για εκπαίδευση.

Επιφανειακή έρευνα στα Πηλικάτα από ομάδες πτυχιούχων αρχαιολόγων είχε θετικά αποτελέσματα με τον εντοπισμό αρχαιοτήτων της προιστορικής εποχής και των ιστορικών χρόνων.

Στη θέση Άγιος Αθανάσιος-Σχολή Ομήρου αφιερώθηκε μεγάλο μέρος της φετεινής έρευνας. Τρεις νέες τομές (28,29,30),ανοίχτηκαν στον Τομές Α, βόρεια του ελληνιστικού φρουρίου, στην άνω απόληξη του του μεγάλου κλιμακοστασίου που συνέδεε το ορθογώνιο δημόσιο κτήριο με το κτηριακό συγκρότημα του άνω ανδήρου. Το ανατολικό τμήμα της τομής 28, μετά τον καθαρισμό διαπιστώθηκε ότι αποτελείται από επίπεδο λίθινο λαξευμένο δάπεδο, που σχηματίζει στα άκρα του αναβαθμούς συνδεόμενους με το μεγάλο κλιμακοστάσιο, μεταξύ δε αυτών σε βαθύτερο επίπεδο (2,80-3.00μ) υπήρχε αύλακα πλ.0,70-1,50μ. Η επίχωση της αύλακας, που εκτείνεται μέχρι το δάπεδο του ορθογώνιου δημόσιου κτηρίου, είναι όμοια με εκείνη που σε γειτονικούς τομείς έδωσε προιστορική κεραμεική. ΄Ετσι, εκτός από όστρακα πυρακτωμένης χειροποίητης προιστορικής κεραμεικής στην αύλακα αυτή και ευρύτερα στην τομή 28 βρέθηκαν κεραμεική των ελληνιστικών χρόνων, κέραμοι, τεμάχια μεταλλικού αγγείου, χάλκινη ταινιωτή λαβή, απότμημα δίσκου χάλκινου κατόπτρου, σκωρίες και αποτμήματα κονιάματος.

Η έρευνα στις τομές 29 και 30 ήταν δυσχερής, επειδή εκεί ήσαν συσσωρευμένα χώματα από ανασκαφές του περασμένου αιώνα, μια μεγάλη ελιά και στο δυτικό τμήμα τους τοιχάριο των νεώτερων χρόνων. Από την διαταραγμένη επίχωση της τομής 29 προέρχονται διάφορα ευρήματα προιστορικών, ελληνιστικών και ρωμαικών χρόνων, μεταξύ των οποίων και ένα χάλκινο δαχτυλίδι, απότμημα σώματος και λαβή χάλκινου αγγείου, κέραμοι κ.ά. Στο ανατολικό τμήμα της γειτονικής τομής 30 αποκαλύφτηκαν λείψανα υπόγειου κτηρίου με λαξευμένοστο βράχο δάπεδο και σε ανώτερο στρώμα σημαντικά και εξαιρετικού ενδιαφέροντος αυρήματα, όπως σπασμένος οξυπύθμενος αμφορέας, ένα μολύβδινο ανδρικό ειδώλιο, χάλκινη φυλλόσχημη στεφάνη κατόπτρου, λαβή και το θραυσμένο σώμα χάλκινου αγγείου, περιδέραιο από χάλκινες χάντρες, δακρυδόχος , ρωμαικοί λύχνοι , αγνύθα κ.ά. τα οποία, μετά τον καθαρισμό και τη συντήρησή τους, θα δώσουν πολύτιμες πληροφορίες χρήσης και χρονολόγησης του χώρου.

Στον τομέα Β συνεχίστηκε η έρευνα σε βάθος των τομών 5,6,8,9 και του κυκλικού αποθέτη στο ορθογώνιο δημόσιο κτήριο, που απέδωσε χειροποίητη προιστορική και ελληνιστική κεραμεική, απότμημα άβαφου λύχνου και ενεπίγραφης κεράμου, το ήμισυ ορειχάλκινου μικρού πέλεκυ, αποτμήματα πήλινων σωλήνων και οστά ζώων. Τέλος ανοίχτηκαν δύο νέες τομές στο χώρο ΝΑ και Ν κλιμακοστασίου του ορθογώνιου δημόσιου κτηρίου πλάι στους τρεις μονόλοθους  όπου διαπιστώθηκε, με τη βοήθεια ειδικού αρχιτεχνίτη της Ακρόπολης, ότι αποτελούν πύλη που έχει καταρρεύσει και μετατοπιστεί, λόγω της κατωφέρειας του εδάφους, ανατολικότερα από την αρχική της θέση. Μεταξύ αυτής και του Ν κλιμακοστασίου πιθανότατα υπήρχε μικρή υπαίθρια αυλή.Τα ευρήματα από αυτές τις τομές ήσαν λίγα (ήμισυ πήλινου τροχίσκου με διαμπερή οπή και περιμετρική αυλάκωση, αποτμήματα πίθων με ανάγλυφες ταινίες).

Στον τομέα Δ ανοίχτηκε νέα τομή ΙΙ δίπλα από την ανοιγείσα το 1977 τομή Ι, η οποία είχε αποκαλύψει τμήμα κυκλώπειου οχυρωματικού τείχους. Με την νέα τομή ΙΙ επεδιώχθη η πληρέστερη παρακολούθηση της κατασκευής και της έκτασης του τείχους αυτού, πράγμα δύσκολο , καθώς, λόγω των σεισμών και της επέμβασης των καλλιεργητών , πολλοί ογκόλιθοι έχουν μετατοπιστεί ή έχουν απομακρυνθεί από την αρχική τους θέση, με αποτέλεσμα να καθίστανται ασαφή τα ακριβή όρια και οι διαστάσεις του τείχους. Αναγνωρίστηκαν δύο στρώματα , που απέδωσαν όστρακα χειροποίητης κεραμεικής και και των ιστορικών χρόνων, απότμημα πώματος με κομβιόσχημη απόφυση, μολύβδινα και χάλκινα ελάσματα και δύο λίθινους τριπτήρες. Από άλλες δύο τομές  αυτού του τομέα προέρχεται , μεταξύ άλλων ευρημάτων , λίθινη σφραγίδα εφθαρμένη τα άκρα , σχήματος αμφίκοιλου βωμίσκου και απότμημα λίθινης λεκανίδας. ¨Οπως και κατά τις προηγούμενες περιόδους, ε έρευνα του ‘κυκλοτερούς’ μνημείου, ανατολικά της ακρόπολης , υπήρξε προβληματική και συνεχίστηκε με αρκετές δυσκολίες , λόγω της μεγάλης υγρασίας από τις βροχές του χειμώνα και της κατάρρευσης σε διάφορες περιόδους πολλών και μεγάλων λίθων στο εσωτερικό του. Η περυσινή πρόχειρη στήριξη των τοιχωμάτων με πλέγμα σιδηροδοκών απέτρεψε την περαιτέρω καταστροφή του μνημείου, επειδή όμως δεν υπήρχε η αναγκαία τεχνική υποστήριξη για την απομάκρυνση των ογκόλιθων από το εσωτερικό του και την άνετη εργασία, δεν ολοκληρώθηκε η έρευνά του. Ειδικότερα, ανοίχτηκαν νέες τομές, μέσα και έξω από το μνημείο, για την επίλυση επιμέρους προβλημάτων. Με τις τομές 1-3 επιχειρηθηκε η αναγνώριση και οριοθέτηση των τοιχωμάτων της εισόδου. Διαπιστώθηκε η απουσία δρόμου, ενω η κλιμακωτή είσοδος ήταν φραγμένη με ξηρολιθιά από μικρού και μεσαίου μεγέθους αργούς λίθους συνδεδεμένους με υδατοστεγή πηλό. Το ανώτερο τμήμα της εισόδου έχει τελείως καταστραφεί. Από τις τομές αυτές προέρχονται κέραμοι, όστρακα μεγαρικών σκύφων, πίθων, χάλκινη περόνη, οστά και όστρεα. Οι τομές 4-6 απέβλεπαν στην περαιτέρω σε βάθος διερεύνηση του εσωτερικού χώρου του μνημείου. Παρά την δυσκολία ανασκαφής του χώρου από την μεγάλη υγρασία και τους σκόρπιους ογκόλιθους, η τομή 4 αποκάλυψε σε βάθος 2,6 μικρό τμήμα του αρχικού δαπέδου και το κατώτερο σκαλοπάτι της εισόδου. Βρέθηκαν επίσης κέραμοι, όστρακα πίθων, απότμημα πήλινης πλίνθου, οστά και μεγάλο τμήμα λίθινου αγγείου με προχοή. Η τομή 5 στο Δ τμήμααπέδωσε χειροποίητη και κεραμεική των ιστορικών χρόνων με γραπτή, ανάγλυφη, εγχάρακτη και εμπίεστη διακόσμηση και μεγάλο πελεκητό ογκόλιθο σφηνοειδούς-κουροκωνικού σχήματος, που ανήκε στο δυτικό τοίχωμα και δελιχνει το τρόπο κατασκευής του μνημείου. Στη βόρεια πλευρά της τομής 6, που ήταν πλήρης χωμάτων, απορριμάτων και ακανόνιστων ογκόλιθων, βρέθηκαν ορθογώνιος πρασινωπός λίθινος ορθοστάτης και αποτμήματα άλλων. Οι πλακοειδελις αυτοί λίθοι αποτελούσαν την επένδυση τοιχωμάτων κιβωτιόσχημου τάφου, που επαναχρησιμοποιήθηκε στην ρωμαική εποχή, όπως δηλώνουν ένας ακέραιος μελαμβαφής λύχνος και αποτμήματα άλλων με διακόσμηση ανθεμίων, που βρέθηκαν εκεί, καθώς και τεμάχια γυάλινων αγγείων. Επίσης ιδιαίτερης μνείας είναι η ανεύρεση σε κατώτερο στρώμα αυτής της τομής δύο οστράκων μεγάλου τροχήλατου αγγείου με σύμβολα γραφής, για τα οποία αναμένεται η γνωμάτευση ειδικών επιστημόνων. Οι τομές 7 και 8 στα ανατολικά και στο κέντρο του χώρου αντίστοιχα, απέδωσαν λίγα όστρακα άβαφων αγγείων, χάλκινα ελάσματα και κεράμους. Η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί για την πλήρη αποκάλυψη και ανάδειξη των σημαντικών αυτών μνημείων της Β.Ιθάκης.

Διεθνή Συνέδρια για την Οδύσσεια

Ο θεσμός των ‘Διεθνών Συνεδρίων για την Οδύσσεια’, με μόνιμη έδρα την Ιθάκη, ξεκίνησε το 1977. Από τους εμπνευστές του θεσμού επιλέχθηκε η λύση να υπάρχει περιορισμένος αριθμός εισηγήσεων από αναγνωρισμένους ομηρολόγους, ώστε όλοι οι σύνεδροι να είναι σε θέση να τις παρακολουθούν, απερίσπαστοι από παράλληλες εκδηλώσεις και να συμμετέχουν στις συζητήσεις που ακολουθούν.

Στα συνέδρια συμμετέχουν, με την ιδιότητα του ομιλητή ή του σύνεδρου, ομηρολόγοι διαφόρων εθνικοτήτων και τις εργασίες μπορούν να παρακολουθούν φοιτητές, ομηριστές και οποιοσδήποτε άλλος ενδιαφέρεται για τα θέματα που σχετίζονται με τις ομηρικές σπουδές.

Παρ όλες τις πολύπλευρες οργανωτικές δυσκολίες, που εκτός των άλλων είναι συνυφασμένες με τις μικρές δυνατότητες της Ιθάκης και τους περιορισμένους οικονομικούς πόρους, ο θεσμός μπόρεσε να καθιερωθεί.

Η επιτυχία οφείλεται στην ενεργή συμμετοχή διακεκριμένων ομηρολόγων και στην έκδοση των πρακτικών αυτών των συνεδρίων.

Από το 1981 η οργάνωση των συνεδρίων πέρασε στη δικαιοδοσία του ‘Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών’ που ιδρύθηκε στην Ιθάκη. Κύριος σκοπός του είναι: Η ανάπτυξη των Ομηρικών σπουδών. Η συνέχιση των τακτικών διεθνών συναντήσεων στην Ιθάκη. Η συμβολή στη διενέργεια συστηματικών αρχαιολογικών ανασκαφών. Η ίδρυση βιβλιοθήκης, όπου θα συγκεντρωθεί η ομηρική βιβλιογραφία. Η δημοσίευση των πρακτικών των συνεδρίων.

πρώτο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1977 με θέμα ‘Οδυσσειακό ταξίδι’. Ανακοινώθηκαν έντεκα επιστημονικές εργασίες από τους J.de Romilly, M.M. Willcock, F. Robert, H. Schwabl, W. Kullmann, E. Delebeque, I. Gabjanski, Δ. Μαρωνίτη, J. Pinsent, K. Ρωμαίο και Ι.Θ. Κακριδή.

Το δεύτερο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1979 με θέμα: ‘Η επιρροή της Οδύσσειας στην παγκόσμια λογοτεχνία’.Ανακοινώθηκαν δώδεκα εργασίες από τους Οδ.Τσαγκαράκη, Δ.Λουκάτο, M.Van der Valk, A.Dihle, Δ.Μαρωνίτη, W.Kullmann, Αρ.Σκιαδά, S.Schein, J.Pinsent, J.Dalfen, H.Schwabl, και M. Gigante.

Το τρίτο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1981 με θέμα: ‘Ιλιάδα και Οδύσσεια. Ομοιότητες και διαφορές’.
Ανακοινώθηκαν δέκα εργασίες από τους H.Schwabl, Γ.Βλάχο, Eva Cantarella, Ι.Θ.Κακριδή, J.de Romilly, R.Janko, H.Bannert, Φ.Κακριδή, Α.Βοσκό και J.Dalfen.

Το τέταρτο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1984 με θέμα: ‘Ιλιάδα και Οδύσσεια. Μύθος και Ιστορία’.
Ανακοινώθηκαν εννέα εργασίες από τους J.Chadwick, J.Pinsent, M.Alden, M.Gigante, Σ.Συμεώνογλου. W.Sale, S.Schein, Σ.Δάκαρη και Κ.Δημαρά.

Το πέμπτο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1987 με θέμα: ‘Ο Ομηρικός Οίκος’.
Ανακοινώθηκαν δεκατέσσερεις εργασίες από τους F.Adrados, W.Nicolai, W.Kullmann, M.Alden, Οδ.Τσαγκαράκη, J.Pinsent, S.Schein, Δ.Μαρωνίτη, Δ.Μαρωνίτη, M.Gigante, Φ.Κακριδή, H.Petersmann, Α.Μαζαράκη-Αινιάν, Σ.Δάκαρη και W.D.Heilmeyer. Στα πλαίσια του ίδιου συνεδρίου, οργανώθηκε ημερίδα με θέμα: ‘Περιηγητισμός στην Ιθάκη’, όπου ανακοινώθηκαν οι εργασίες από τους Κ.θ.Δημαρά, Γ.Σαββίδη, Εύη Μελά και Δ.Ανωγιάτη-Pele.

Το έκτο συνέδριο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1990 και ανακοινώθηκαν οι εργασίες από τους M.Gigante, Φ.Κακριδή, Ι.Αναστασίου, A.Privrtera, A.Alden, J.Pinsent, Andersen, W.Kullmann, M.M.Willcock, Αλ.Ζερβού, Ελ.Walter-Καρύδη, Α.Ζώη, O.Tsybenko, J.Watson, K.Jentsch, N.Yamagata, S.Schischwani, H.Hurt, K.Vatsend, W.Nicolai και H.Petersmann.

Το έβδομο συνέδριο έγινε το Σεπτέμβριο του 1993 και ακολούθησαν το 8ο και το 9ο , από την 1η έως την 5η Σεπτεμβρίου του 2000 αντίστοιχα.
Μελετητές του έργου του Ομήρου συγκεντρώθηκαν από την Αμερική, Γερμανία, Αυστρία, Αγγλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα κ.α. και μίλησαν στην Ιθάκη. Μερικοί ομιλητές αναφέρονται: Γ. Αναστασίου, Φ. Κακριδής, M. Gigante, Μάχη Παϊζη-Αποστολοπούλου, Ι. Μalkin, B. Mannsperger, H. Schwadol, H. Petersmann, I.de Tong, W. Kullmann, F. Letoublon και άλλοι.

Ο πρώτος πρόεδρος του ‘Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών’, ήταν ο καθηγητής Ι.Θ. Κακριδής. Τον διαδέχτηκε, το 1986, ο καθηγητής και ακαδημαϊκος Μιχαήλ Σακελλαρίου, ενώ, το 1991, την προεδρία έχει ο Φάνης Κακριδής, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Τα πρακτικά των διεθνών αυτών συναντήσεων εκδίδονται από την Μάχη Παΐζη – Αποστολοπούλου, ιστορικό και Γενική Γραμματέα του Κέντρου και αποτελούν μια πλούσια εκδοτική σειρά με διεθνή αναγνώριση. Περιλαμβάνουν τις νεότερες έρευνες, τις σχετικές με τα ομηρικά έπη και απευθύνονται σε ελληνόγλωσσο και ξενόγλωσσο αναγνωστικό κοινό, καθώς στα ξενόγλωσσα κείμενα υπάρχουν περιλήψεις στα ελληνικά, ενώ ξενόγλωσσες περιλήψεις κλείνουν τα ελληνικά κείμενα.

Ως σήμερα έχουν κυκλοφορήσει οι ακόλουθοι τόμοι:

Ιλιάδα και Οδύσσεια. Μύθος και Ιστορία, Ιθάκη 1986 (σ. 207).

Ομηρικός οίκος, Ιθάκη 1990 (σ. 257).

Περιηγητισμός στην Ιθάκη, Ιθάκη 1990 (σ. 53).

Σπονδές στον Όμηρο (Μνήμη Ι. Κακριδή), Ιθάκη 1993 (σ. 301).

Ευχήν Οδυσσεί, Ιθάκη 1995 (σ. 375).

Ομηρικά, Ιθάκη 1998 (σ. 427).

Διατίθενται στη Γραμματεία του Κέντρου (τηλ: 010 3611078, fax: 010 3640391), στα βιβλιοπωλεία της Ιθάκης και τα κεντρικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας (Εστία, Καρδαμίτσα, κ.λ.π.).

Σεμινάρια Ομηρικής και Οδυσσειακής Φιλολογίας

Άλλη δραστηριότητα του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών είναι τα Σεμινάρια Ομηρικής και Οδυσσειακής Φιλολογίας. Κάθε χρόνο, οργανώνονται στην Ιθάκη μετεκπαιδευτικά Σεμινάρια για τους καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης, που διδάσκουν τον Όμηρο στα δημόσια σχολεία. Η διοργάνωση αυτή γίνεται με την συνεργασία του Δήμου Ιθάκης, του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών και της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων τα τελευταία χρόνια, ενώ την εποπτεία έχει το Υπουργείο Παιδείας. Δίνεται, έτσι, η δυνατότητα σε πενήντα φιλολόγους, από διαφορετικές εκπαιδευτικές περιφέρειες κάθε χρόνο να παρακολουθήσουν, στο φυσικό χώρο του νησιού του Ομηρικού ήρωα, σεμινάρια-μαθήματα από ειδικούς ομηρολόγους, που τους βοηθούν να ξεπεράσουν δυσκολίες διδακτικές ή να πλουτίσουν με νέες γνώσεις τη διδακτική τους εμπειρία. Τον Σεπτέμβριο του 2001 οργανώθηκε το 17ο Σεμινάριο.

Ο Θεσμός λειτουργεί από το 1984.

Σπήλειο των Νυμφών

Ανασκαφή και Διαμόρφωση 1998-2002

Η ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΑΡΑΝΤΗΣ ΣΥΜΕΩΝΟΓΛΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ.

Η σπηλιά ήταν γνωστή επί πολλούς αιώνες με το όνομα b>Μαρμαροσπηλιά και ταυτιζόταν συνήθως με το ομηρικό Σπήλαιο των νυμφών επειδή το σχήμα της συμφωνεί με την περιγραφή της στο ν της Οδύσσειας. Η αρχαιολογική έρευνα άρχισε το 1998 με σκοπό να διαπιστώσει αν υπήρξε λατρεία των νυμφών και σε ποια εποχή. Τα πρώτα ευρήματα έχουν ήδη εκτεθεί στο μουσείο Βαθέως και πείθουν ότι υπήρξε λατρεία των νυμφών και σε ποια εποχή. Τα ευρήματα είναι ειδώλια των νυμφών και του συντρόφου τους Πανός, αγγεία με αφιερωματικές επιγραφές και δύο δαχτυλίδια που ανήκαν ίσως σε νεαρές ιέρειες. Με τα ενθαρρυντικά αυτά στοιχεία, γεννήθηκε το ερώτημα αν ο Όμηρος έχει δίκαιο όταν μιλάει για δεύτερο χώρο όπου υπήρχε ίσως η αρχαιότερη λατρεία. Μεγάλο μέρος του πατώματος της σπηλιάς ήταν σκεπασμένο από σωρούς ογκολίθων, πιθανή ένδειξη ότι η σπηλιά είχε καταστραφεί από το γνωστό σεισμό του 373 π.Χ. Με την ελπίδα ότι αυτή η καταστροφή έθαψε την αρχαιότερη λατρεία και αφιερώματα πολλών αιώνων, η έρευνα προχώρησε στην ανασκαφή του κάτω χώρου.

Βρέθηκε πραγματικά δεύτερη σπηλιά ίδιου μεγέθους με την πρώτη αλλά ακόμα πιο βαθύτερη. Η κάτω σπηλιά είναι γεμάτη από ογκολίθους οι οποίοι προέρχονται από τεμάχια της οροφής του, πάχους 2-3 μ., τουλάχιστο τρεις μεγάλες κολόνες που είχαν σχηματιστεί στην οροφή του, όγκους ασβεστόλιθων της πάνω σπηλιάς και τεράστιες ποσότητες χαλικιού από την διαλυμένη οροφή. ΄Ολα αυτά τα υλικά βρίσκονται τώρα έξω από τη σπηλιά και ίσως παραμείνουν σαν τεκμήριο μιας από τις πιο δύσκολες ανασκαφές στα χρονικά της αρχαιολογίας. Ένα αναβατόρι που κινείται με γεννήτρια φτάνει σε βάθος 21 μ. και μεταφέρει έξι ζεμπίλια πέτρες κάθε τρία λεπτά. Η εργασία αυτή αποκαλύπτει όλο και περισσότερο νέους και πανέμορφους σχηματισμούς οι οποίοι βλέπουν το φως του ήλιου-που μπαίνει δια μαγείας από 12.45-14.30- για πρώτη φορά σε 2400 χρόνια. Ευρήματα θα υπάρξουν μόνο όταν φανεί το πάτωμα. Και όμως, βρέθηκε ήδη κάτι πολύ σημαντικό από την προσεισμική λατρεία, χιλιάδες από οστά σπάνιων ζώων που είχαν θυσιαστεί στις νύμφες. Βρέθηκαν τριών ειδών ελάφια, αγριόχοιροι και αγριοκάτσικα Κρήτης. Το κυνήγι ελαφιών και αγριοκάτσικων αναφέρει ο Όμηρος στο ρ 295. Η ανασκαφή αποκάλυψε στα 28 μ. την είσοδο προς άλλο τμήμα της σπηλιάς το οποίο οδηγεί προς Α, δηλαδή προς το Βαθύ και επιβεβαιώνει μάλλον την πληροφορία του Ομήρου ότι ο Οδυσσέας μπήκε εύκολα στο βαθύ σπήλαιο από το σημείο της αποβίβασής του. Τα οστά δύο ζώων, ίσως σκυλιών που παγιδεύτηκαν από το σεισμό, βρέθηκαν στο τμήμα αυτό. Η ανασκαφή έφτασε βάθος 36 μ. από την οροφή της σπηλιάς.

Ανασκαφές στηον Πίσω Αετό

Ανασκαφές διενεργεί η Αρχαιολογική Εταιρεία με επικεφαλής τον καθηγητή αρχαιολογίας κ.Σαράντη Συμεώνογλου από το 1984. Σε επιστολή του από το 2001 προς το Υπουργείο Πολιτισμού, στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασσικών αρχαιοτήτων, ο κ. Συμεώνογλου αναφέρει τα εξής:

Η έρευνα στον Αετό βρίσκεται σε μεταβατική περιοδο από το 1995 όταν ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των προκριματικών ανασκαφών. Εκτός από πολλές δοκιμαστικές τομές και επιφανειακές έρευνες, η ομάδα μας χρησιμοποίησε διάφορα μέσα έρευνας του υπεδάφους και αεροφωτογραφίες μεγάλης ακριβείας. Ύστερα από πρότασή μου προς το ΥΠΠΟ, μία έκταση 2000 στρεμμάτων κηρύχτηκε αρχαιολογικός χώρος το 1994. Στη συνέχεια διενέργησα εντατικές προσπάθειες για την χρηματοδότηση συστηματικών ανασκαφών, πράγμα που επιτεύχτηκε το 1998. Από τότε μέχρι σήμερα ασχολούμαι με την έρευνα του Σπηλαίου των Νυμφών και το θέμα της απαλλοτρίωσης του χώρου της αρχαίας πόλεως.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το 1984 μέχρι το 1995 δείχνουν καθαρά ότι στην θέση που λέγεται σήμερα Πίσω Αετός υπήρξε σημαντικός οικισμός εκτάσεως 400 περίπου στρεμμάτων. Ο χώρος αυτός περιλαμβάνει 1). την κυρίως πόλη η οποία καταλαμβάνει το διάσελο που σχηματίζεται μεταξύ του όρους Πεταλέϊκο της Ν Ιθάκης και το λόφο Αετός, βρίσκεται δηλαδή στον αυχένα του ισθμού που συνδέει το βόρειο με το νότιο τμήμα του νησιού. 2). την ακρόπολη που υπάρχει στον λόφο του Αετού και 3). το κυρίως νεκροταφείο που εκτείνεται ΒΑ της πόλεως. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω τη σημασία του οικισμού με τα στοιχεία που θα εκθέσω εδώ συνοπτικά.

Αν υπάρχει αμφιβολία, το ότι βρισκόμαστε στην αρχαία Ιθάκη βγαίνει από αρχαιολογικά και χαρακτηριστικά στοιχεία (όπως π.χ. την ανεύρεση 19 σπάνιων νομισμάτων ντόπιας κυκλοφορίας τα οποία παριστάνουν τον Οδυσσέα) και το ότι ο αρχαιολογικός μας χώρος συνδέεται με τον δήμο αρχαίας Ιθάκης βγαίνει από το ψήφισμα του δήμου του 207 π.Χ. που βρέθηκε στην επί του Μαιάνδρου Μαγνησία όπου αναφέρεται το σπάνιο όνομα Πραύλος (O.Kern, Die Inschriften von Magnesia, Βερολίνο 1900, απ.35 σελ.25-26) επιτύμβια στήλη του ιερέως Πραύλου της ίδιας εποχής και μάλλον του ιδίου προσώπου βρέθηκε στις ανασκαφές μας του 1990.

Κατοίκηση του χώρου αρχίζει γύρω στα 1400 π.Χ. και διαρκεί χωρίς διακοπή μέχρι τον 1ο αι.π.Χ. όταν η πόλη μεταφέρθηκε στο Βαθύ. Ήδη από τον πρώτο αιώνα χρήσης έχει βρεθεί στον περιορισμένο επίπεδο χώρο του διάσελου ένα μεγάλο και σημαντικό κτίριο το οποίο έχει αποκαλυφθεί κατά το ένα τρίτον. Πρόκειται για οικοδόμημα κυκλώπειας κατασκευής που μοιάζει σε κάτοψη με θολωτό τάφο εκτός του ότι ο δρόμος και ο θόλος σχηματίζουν ενιαίο χώρο. Το κτίριο ήταν βυθισμένο 5μ.και αρχικά ο θόλος προεξείχε από την επιφάνεια κατά 8μ.περίπου. Πρόκειται μάλλον για πρότυπο υδρευτικό έργο που χρησιμοποιήθηκε για μία χιλιετηρίδα. Αν ο Όμηρος έχει ιστορική βάση, το κτίριο πρέπει να ταυτιστεί με την τυκτή κρήνη. Το κτίριο αυτό έγινε κέντρο θρησκευτικής λατρείας. Τουλάχιστο τρία άλλα κτίρια προστέθηκαν κατά την διάρκεια των σκοτεινών χρόνων όταν όλος ο επίπεδος χώρος του διάσελου έγινε ένα μεγάλο ιερό. Η Βρεττανική Αρχαιολογική Σχολή έσκαψε στην δεκαετία του 1930 προς Ν της τυκτής κρήνης με πολλά και ενδιαφέροντα ευρήματα που βρίσκονται στο μουσείο του Βαθέως. Είναι πολύ πιθανό ότι ο ΄Ομηρος αναφέρεται στο ιερό σαν σκιερόν άλσος ΄Απόλλωνος.

Δεύτερο μυκηναϊκό κτίριο βρέθηκε σς απόσταση 30μ. προς Δ του ιερού. Δυστυχώς λόγω κακίστης διατήρησης η ερμηνεία του παραμένει αινιγματική. Φαίνεται όμως ότι το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε συνεχώς και ότι στην τελευταία φάση του ήταν ένα ιερό. Εδώ θα πρέπει να εξηγήσω ότι το νησί υπέστη μία πολλή μεγάλη καταστροφή στο γνωστό σεισμό του 373 π.Χ. Έχουμε ήδη διαπιστώσει ότι πολλά δημόσια και καλοχτισμένα κτίρια, που θα έπρεπε να είχαν διατηρηθεί έστω σαν ερείπια ή και να στέκονται μέχρι σήμερα, κατέρρευσαν μέχρι τις κατώτερες στρώσεις των θεμελίων τιυς. Στην προκειμένη περίπτωση του δεύτερου μυκηναϊκού κτιρίου, λείπει όχι μόνο το οικοδόμημα κατά 90% αλλά και σχεδόν ολόκληρη η πλαγιά του ισοπεδωμένου λόφου όπου είχε ανεγερθεί. Ακόμα πιο δραματική είναι η καταστροφή στο Σπήλαιο των Νυμφών όπου σταλακτίτες εκατομυρίων χρόνων έπεσαν και γέμισαν χώρο βάθους 20μ. περίπου. Σε αυτή την θεομηνία αποδίδω το γεγονός ότι τόσοι αρχαιολόγοι που πέρασαν από το νησί επί διακόσια τώρα χρόνια δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν ούτε ένα συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό στοιχείο του οικισμού. ΄Εχω και εγώ αντιμετωπίσει τεράστιες δυσκολίες ανασκαφής και ερμηνείας που οφείλονται κυρίως στην ίδια θεομηνία.

Παρ όλες τις δυσκολίες, έχουμε ήδη εντοπίσει δύο ναούς της πρωτογεωμετρικής εποχής, ένα της γεωμετρικής, ένα της αρχαϊκής, δύο της κλασσικής και ένα της ελληνιστικής. Από δημόσια κτίρια, εκτός των δύο μυκηναϊκών, υπάρχουν προς το παρόν ένα αρχαϊκό, δύο κλασσικά και ένα ελληνιστικό. Πληθώρα κτιρίων υπάρχει εξάλλου στον λόφο του Αετού όπου έχουμε εντοπίσει τρία διαδοχικά τείχη, τρεις πύργους, τέσσερις δεξαμενές, δύο δρόμους και πολλά σπίτια. ΄Ολα αυτά κλασσικής και ελληνιστικής εποχής. Ο λόφος αυτός αντιστοιχεί με τις αρχαίες Αλαλκομενές ενώ η κυρίως πόλη-όπως αποδείχνει το ψήφισμα Μαγνησίας διατήρησε την ονομασία Ιθάκη. Σε αεροφωτογραφίες που κάναμε το 1986, εντοπίσαμε το αρχαιότερο νεκροταφείο της πόλεως. Η υποψία μου ότι μερικοί κύκλοι που φαίνονται καθαρά ανήκουν σε τάφους, επιβεβαιώθηκε σε μεγάλο βαθμό με έρευνα υπεδάφους που έγινε το 1999. Είμαι βέβαιος ότι οι μεγάλοι τάφοι κατέρρευσαν κατά την μεγάλη θεομηνία, αλλά ότι από άποψη ευρημάτων παραμένουν όπως ήταν το 373 π.Χ. Το ίδιο πιστεύω και για το Σπήλαιο των Νυμφών.

Τα στοιχεία αυτά έχουν δημοσιευτεί πιο διεξοδικά στο ΄Εργον και τα Πρακτικά και θα παρουσιαστούν με περισσότερες λεπτομέριες σε προσεχή έργα.΄Ενα τόμο εισαγωγικό του θέματος της Ιθάκης ετοιμάζω τώρα. ΄Ενας άλλος τόμος πάνω στην κεραμική και το μεγάλο ιερό της πόλεως συμπληρώθηκε από την Νάνσυ Συμεώνογλου σε διδακτορική διατριβή. Ένα γενικό τόμο των προκριματικών ανασκαφών μας επιμελείται η αρχαιολόγος Αλίκη Σαμαρά. Η δημοσίευση του Σπηλαίου των Νυμφών θα ετοιμαστεί αμέσως μετά την ολοκλήρωση των ερευνών.

Με βάση των στοιχείων αυτών προτείνω την απελευθέρωση 250 στρεμμάτων της αρχαίας πόλεως και την άμεση έναρξη συστηματικών ανασκαφών με αντικειμενικό σκοπό να δημιουργηθεί ένας νέος επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τη χρηματοδότηση του έργου έχει αναλάβει εξ ολοκλήρου το ίδρυμα The Packard Humanities Institute, το οποίο διευθύνει ο φιλέλλην και αρχαιολόγος Dr.David Packard (Ph.D.,Harvard 1974, με θέμα την γραμμική Α). Πιο συγκεκριμένα, θα υποβάλλω στην ΣΤ Εφορεία Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων τοπογραφικό χάρτη και κατάλογο των 208 ιδιοκτησιών που πρόκειται να αγοραστούν προς όφελος του ελληνικού δημοσίου με διατήρηση μόνο εκ μέρους μου και της εν Αθήναις ΄Αρχαιολογικής ΄Εταιρείας των δικαιωμάτων ανασκαφής και επιστημονικής μελέτης των ευρημάτων. Την πρώτη αυτή επαφή με το ΥΠΠΟ θα ακολουθήσουν άλλες που θα ετοιμαστούν από νομικούς συμβούλους σε συνεργασία με ντόπιους παράγοντες και την ΣΤ Εφορεία. ΄Ηδη όμως είναι ανάγκη και προτείνω στο ΥΠΠΟ να δεσμευτεί ο αρχαιολογικός χώρος από κάθε είδους εκσκαφική και οικοδομική εργασία ακόμα και έξω από την υπό απαλλοτρίωση περιοχή έστω και για μία πενταετία. Το ψήφισμα του δήμου αρχαίας Ιθάκης που βρέθηκε στην Μαγνησία αναφέρεται στην ύπαρξη αγώνων και επομένως το ενδεχόμενο της ύπαρξης θεάτρου, σταδίου και άλλων εγκαταστάσεων που χρειάζεται ακόμα να εντοπιστούν’

Ο διευθυντής της ανασκαφής Σαράντης Συμεώνογλου.